Türkiye'nin İlk İklim Kanunu Yürürlüğe Girdi

Türkiye'nin ilk İklim Kanunu, 2 Temmuz'da TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilerek yasalaştı ve Resmi Gazete'de yayımlandı Bu Kanun, Türkiye'nin yeşil büyüme vizyonu ve net sıfır emisyon hedefi doğrultusunda iklim değişikliğiyle mücadeleyi amaçlıyor. 

Kanunun Kapsamı ve Genel İlkeler

İklim Kanunu, sera gazı emisyonlarının azaltılması, iklim değişikliğine uyum faaliyetleri, planlama ve uygulama araçları, gelirler, izin ve denetim mekanizmaları ile bunlara ilişkin yasal ve kurumsal çerçeveyi kapsamaktadır. Kanunda "Adil geçiş", "Birincil piyasa", "Denkleştirme", "Emisyon Ticaret Sistemi (ETS)", "Gömülü sera gazı emisyonları" ve "Gönüllü karbon piyasaları", "İklim adaleti" gibi tanımlar yer almaktadır.

Kanun, iklim değişikliğiyle mücadelede Türkiye'nin "ortak fakat farklılaştırılmış sorumluluklar ve göreceli kabiliyetler" ilkesini esas alarak, eşitlik, iklim adaleti, ihtiyatlılık, katılım, entegrasyon, sürdürülebilirlik, şeffaflık, adil geçiş ve ilerleme yaklaşımlarını benimsemiştir. Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişiler, kamu yararı gözetilerek alınacak tedbirlere ve düzenlemelere uymakla yükümlüdür.

İklim Değişikliği Başkanlığının Rolü

İklim Değişikliği Başkanlığı, sera gazı emisyonlarının azaltımı ve iklim değişikliğine uyum faaliyetlerine ilişkin ilerlemeleri yıllık bazda izleyecektir. Başkanlık, kurumlar arası koordinasyonu sağlamak, faaliyetleri ve standartları belirlemek, gelişmeleri izlemek ve karbon fiyatlandırmasına ilişkin piyasaya dayalı mekanizmaları düzenlemekle yetkilidir. Ayrıca, gerekli gördüğü bilgi, belge ve veriyi kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek ve tüzel kişilerden isteme yetkisine sahiptir.

Sera Gazı Emisyonlarının Azaltılması ve İklim Değişikliğine Uyum Faaliyetleri

Kanunla birlikte sera gazı emisyonlarının azaltılması faaliyetleri belirlenmiştir. Buna göre;

• Sera gazı emisyonları, Ulusal Katkı Beyanı, net sıfır emisyon hedefi ve İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından yayımlanan strateji ve eylem planları doğrultusunda azaltılacaktır.

• İlgili kamu kurum ve kuruluşları, enerji, su ve hammadde verimliliği, kirliliğin kaynağında önlenmesi, yenilenebilir enerji kullanımı, karbon ayak izinin azaltılması, alternatif temiz yakıtlar, elektrifikasyonun yaygınlaştırılması ve sıfır atık sisteminin kurulması gibi azaltım önlemlerini adil geçiş gereklilikleri gözetilerek uygulayacaktır.

• Orman, tarım, mera ve sulak alanlarda karbon yutağı kayıplarını engellemek, yutak alanların ve korunan alanların korunarak artırılması sağlanacaktır.

İklim değişikliğine uyum faaliyetleri kapsamında ise;

• İlgili kurum ve kuruluşlar, iklim değişikliği ile ilişkili mevcut veya olası kayıp ve zararları önlemeye, riskleri en aza indirmeye veya fırsatlardan yararlanmaya yönelik uyum faaliyetlerini gerçekleştirecektir.

• Su kaynaklarının etkin yönetimi, ekosistem ve biyolojik çeşitliliğin korunması, arazi tahribatının dengelenmesi, çölleşme ve erozyonla mücadele, ağaçlandırma çalışmaları ve tarım sektöründe iklime dirençli ürün deseni ile gıda güvenliğinin sağlanması hedeflenmektedir.

• İklim değişikliğine bağlı afetlerin neden olduğu kayıp ve zararların azaltılması amacıyla risk değerlendirme, izleme, bilgilendirme ve erken uyarı sistemleri geliştirilecektir.

Planlama ve Uygulama Mekanizmaları

• Hazırlanan plan, program, strateji ve eylem planlarında yeşil büyüme vizyonu ve net sıfır emisyon hedefi kapsamında iklim değişikliği ile mücadeleye yönelik esaslar dikkate alınacaktır.

• Her ilde, vali başkanlığında, ilgili kurum ve kuruluş temsilcileri ile yerel yönetimlerden oluşan İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu kurulacaktır.

• Yerel iklim değişikliği eylem planları, büyükşehirlerde büyükşehir belediyesi, diğer illerde il belediyesi ve il özel idaresi tarafından vali koordinasyonunda hazırlanacak ve İl İklim Değişikliği Koordinasyon Kuruluna sunulacaktır.

Finansal Araçlar ve Destekler

Kanun, iklim değişikliği ile mücadele amacıyla yapılacak faaliyetler ve yatırımlar için iklim finansmanı ve iklim değişikliğiyle mücadele teşviki kaynaklarının geliştirilmesi, kullanılması ve sigorta araçlarının geliştirilmesini esas almaktadır.

• Türkiye Yeşil Taksonomisi kurulacak ve yürütülecektir.

• Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizması (SKDM) kurulabilecektir.

• Karbon yakalama ve depolama teknolojileri, hidrojen teknolojisi gibi iklim değişikliğiyle mücadeleye yönelik yeni teknolojik gelişmelerin takibi ve projelerin geliştirilmesi için ilgili kurumlarla işbirliği yapılacaktır.

• Eğitim düzeylerinde müfredat ve öğretim programları güncellenerek yeşil iş gücünün yetiştirilmesi sağlanacaktır.

Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ve Karbon Piyasası

Türkiye'nin ilk İklim Kanunu'na göre, İklim Değişikliği Başkanlığı tarafından ETS kurulacak, ulusal tahsisat planlaması hazırlanacak ve tahsisatların dağıtımı yapılacaktır.

• ETS kapsamında faaliyet gösteren işletmelerin, sera gazı emisyon izni alması zorunlu olacaktır.

• Yıllık sera gazı emisyon değerine karşılık gelecek şekilde yıllık tahsisat tesliminde bulunulması zorunludur.

• Karbon Piyasası Kurulu, ulusal tahsisat planını onaylayacak, ETS piyasasında ücretsiz tahsisatların dağılımına karar verecek ve denkleştirme işlemlerinin kullanım oranını belirleyecektir.

• Danışma Kurulu ise ETS ve uluslararası karbon piyasası ile ilgili strateji ve eylemlere ilişkin istişari kararlar alacaktır.

• Başkanlık, tahsisat süreçleri ile sera gazı emisyonlarının izleme, raporlama ve doğrulama sürecini yönetecek, denkleştirme faaliyetlerini düzenleyecek ve karbon kredilerinin ETS kapsamında kullanımını belirleyecektir.

Gönüllü Karbon Piyasaları ve Denkleştirme

ETS kapsamında tahsisat yükümlülüklerinin bir bölümünün eşdeğer miktarda karbon kredisi ile karşılanması amacıyla denkleştirme yapılmasına izin verilebilecektir. Ulusal bir karbon kredilendirme ve denkleştirme sisteminin esasları İklim Değişikliği Başkanlığınca belirlenecektir.

Kanundan Elde Edilecek Özel Gelirler

Belirlenen amaçlarda kullanılmak üzere çeşitli kaynaklardan özel gelir elde edilecektir. Bu gelirler arasında sera gazı emisyon izni gelirleri, ETS kapsamındaki tahsisat satış gelirleri, piyasa işletmecisinin ETS piyasasından elde ettiği gelirlerin %50'si, uluslararası karbon piyasalarında yetki verilen karbon kredileri için alınan katkı payları ve Kanun kapsamında uygulanan idari para cezalarının %50'si yer almaktadır. Bu gelirler, İklim Değişikliği Başkanlığı bütçesinde özel ödenek olarak kullanılacak ve yeşil dönüşüm ve iklim değişikliğiyle mücadele amacı dışında kullanılamayacaktır.

İdari Para Cezaları

Kanun, belirli yükümlülüklere uyulmaması halinde idari yaptırımlar da belirlemiştir:

• Doğrulanmış sera gazı emisyon raporunu süresi içerisinde sunmayanlara 500 bin Türk lirasından 5 milyon Türk lirasına kadar idari para cezası verilecektir. ETS kapsamındaki işletmelere bu cezalar 2 kat uygulanacaktır.

• Ozon tabakasını incelten maddelere ilişkin mevzuata aykırı hareket edenlere 2,5 milyon Türk lirası, bu maddeleri içeren ürünlere servis verenlere 250 bin Türk lirası, etiketleme hükümlerine uymayanlara 120 bin Türk lirası ceza uygulanacaktır.

• Florlu sera gazlarına ilişkin düzenlemelere aykırı hareket edenlere 2,5 milyon Türk lirası ceza verilecek ve belirli süre Hidroflorokarbon Kontrol Belgesi verilmeyecektir.

• Kotasız ve kotayı aşan miktarlarda hidroflorokarbon ithal edenlere 1 milyon Türk lirası ceza ve kota kesintisi uygulanacaktır.

• ETS'ye ilişkin sera gazı emisyon izni almadan faaliyet gösterenlere veya izni iptal edilenlere, raporu bulunanlarda ton başına 5 Türk lirası, bulunmayanlarda 1 milyon Türk lirasından 10 milyon Türk lirasına kadar idari para cezası verilecektir.

• Yükümlü olunan miktarda tahsisat tesliminde bulunmayanlara, teslim edilmeyen her bir tahsisat için birincil veya ikincil piyasa ağırlıklı ortalama tahsisat fiyatının 2 katı karşılığı idari para cezası uygulanacaktır.

• Projelerini karbon kredisi kayıt sistemine kaydettirmeyenlere 120 bin Türk lirası idari para cezası verilecektir.

• Bilgi, belge ve veri verme yükümlülüğünü yerine getirmeyen veya yanıltıcı beyanda bulunan gerçek ve tüzel kişilere 170 bin Türk lirası idari para cezası verilecektir.

İdari para cezası miktarı 50 milyon Türk lirasını geçemeyecektir.

Bu kanun, Türkiye'nin iklim değişikliğiyle mücadelesinde önemli bir adım olup, yasal ve kurumsal altyapıyı güçlendirmeyi hedeflemektedir.